❇️وصیّت چیست ؟
◀️انسان تا زمانی که زنده است و از نعمت عقل برخوردار می‌باشد و از جهتی دیگر مثل ورشکستگی یا سفاهت از تصرّف در اموالش منع نشده، می‌تواند در همه اموالش تصرّفات مالکانه بکند یعنی آنها را به هر کسی و به هر قیمتی که بخواهد بفروشد یا از دیگر راه‌ها مثل هدیه یا صلح آنها را به دیگران منتقل کند. اما با پیش آمدن مرگ، این پل مواصلاتی بین دنیا و آخرت، این مقدار تصرّف از محدوده اختیار صاحب مال خارج می‌شود و او حق دارد فقط برای مقدار معیّنی از اموالش (یک سوم اموال) برای بعد مرگش تعیین تکلیف کند.
◀️در اصطلاح شرعی مصارفی را که میّت در زمان زنده بودنش برای این مقدار از اموالش مشخص می‌کند تا بعد از مرگش صرف آن امور شود، وصیّت کردن می‌گویند. منظور از تَرَکِه تمام اموالی است که میّت آنها را ترک کرده و به دیار باقی شتافته است؛ و به طور ساده اموال میّت را بعد از مرگش تَرَکِه او می‌نامند. مثلاً تَرَکه یک نفر ممکن است یک باب خانه، اتومبیل سواری او و مبلغی پول در حساب بانکی است.
❇️میزان وصیت چقدر است؟
◀️ثلث اموال میّت مقدار یک سوم تمام دارایی‌های میّت هنگام مرگ اوست که شرعاً حق دارد در این مقدار از اموالش وصیّت کند و بیش از این اجازه ندارد مگر وَرَثه اجازه دهند. مثلاً اگر اموال شخصی عبارت باشد از خانه، تومبیل و حساب بانکی اوو قیمت آنها به نود میلیون برسد، ثُلث آن می‌شود سی میلیون که شخص حق دارد در این سی میلیون وصیّت کند و نمی‌تواند حتی در یک ریال بیش از این مقدار وصیّت کند. و اگر در بیش از این مقدار وصیّت کند، مثلاً مقدار مصارفی که معیّن کرده به سی و دو میلیون برسد وَرَثه می‌توانند بیش از سی میلیون را اجازه ندهند یا برخی از آنها اجازه دهند و برخی دیگر اجازه ندهند که به مقدار سهم ارث اجازه دهنده مصرف در ثُلث می‌شود و سهم کسی که اجازه نمی‌دهد به او منتقل می‌شود و نمی‌توان آن را در موارد مشخص شده در وصیّت مصرف کرد.
❇️اقسام وصیت :
1.وصیت خود نوشته
2.وصیت سری
3.وصیت رسمی
1.وصیت نامه خود نوشته چیست ؟
◀️وصیت نامه خود نوشت سند عادی است . وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار می گیرند می توانند در اصالت سند تردید کنند. در این صورت، برعهده موصی له است که انتساب وصیتنامه را به شخص موصی اثبات کند و در این راه تابع قواعد عمومی است.
در موردی که اصالت وصیتنامه محرز است و به درستی تاریخ آن احراز می شود، مدعی کسی است که تاریخ برخلاف ظاهر نادرست می داند و باید آن را در دادگاه ثابت نماید . در این دعوا، شهادت به تنهایی نمی تواند کافی باشد (ماده 1309قانون مدنی ) و مدعی باید، به استناد اقرار موصی یا اسناد دیگر، غلط بودن تاریخ را اثبات نماید.
2.وصیت نامه رسمی چیست ؟
◀️وصیت نامه رسمی، از بسیاری جهات بر وصیتنامه خود نوشته رجحان دارد :
نخست آنکه بیسوادان و کسانی هم که توانایی نوشتن ندارند می توانند از آن استفاده کنند. دیگر اینکه،با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی،نگرانی ناشی از فقدان وصیت از بین می رود و اراده موصی از گزند حوادث مصون می ماند.در مقام اجرای وصیت نیز موصی له نیاز به اثبات اصالت آن ندارد و در بسیاری از موارد رجوع به دادگاه ضرورت پیدا نمی کند،و کوتاهی در ارسال وصیتنامه به دادگاه از اعتبار آن نمی کاهد.با وجود همه این مزایا تمایل موصی از پنهان نگاهداشتن وصیت و پرهیز از نقارهای خانوادگی و همچنین صرفه جویی در وقت و هزینه ثبت سند،باعث می شود که رغبت عمومی بر وصیتنامه خود نوشت بیشتر باشد و جزء بعضی از اغنیاء یا خبرگان حقوقی بدان عنایت نورزند.
3.وصیت نامه سری چیست ؟
◀️در قانون امور حسبی تعریف نشده است ولی، از جمع مواد 279 و 280 می توان گفت : وصیت نامه سری، وصیتی است که توسط موصی امضاء و لاک مهر می شود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذارده می شود، بنابرین وصیتنامه سری در واقع مخلوطی از وصیتنامه رسمی و خود نوشت است.
❇️تنظیم وصیت نامه
◀️وصیت در لغت به معناى اندرز و نصیحت و آنچه بدان سفارش می‌کنند، است و در علم حقوق نیز تقریباً بده همین معنا به کار می‌رود. بدون تردید کمتر کسى است که تاکنون، با واژه وصیت برخورد نکرده باشد. وصیت از جمله اعمال حقوقى است که هر فردى ممکن است نیازمند آن باشد. چه بسیار دیده شده است که اشخاص نمی‌توانند دیون و طلب‌هاى خویش را در زمان حیات خود پرداخت یا مطالبه کنند یا تمایل به انجام کارى داشته‌اند که قسمتى از آن را در زمان حیات، انجام داده‌اند و بخشی از آن با فوت آنها ناتمام مانده است. مستند به ماده ۸۲۶ قانون مدنی، وصیت تملیکى عبارت است " از اینکه کسى عین یا قسمتى از مال خود را براى زمان بعد از فوتش به دیگرى مجاناً تملیک کند." همچنین وصیت عهدى به این معنا است که شخصى یک یا چند نفر را براى انجام امر یا امورى یا تصرفات دیگرى مأمور کند.
❇️شرایط صحت وصیت
◀️شرایط صحت وصیت شامل شرایط مورد نیاز برای موصی (وصیت‌کننده)، شرایط موضوع وصیت و شرایط مورد نظر برای وصی است.
◀️موصی (وصیت‌کننده) :
وصیت کننده باید دارای چهار شرط باشد که عبارت از بلوغ، عقل، اختیار، رشد. در حقیقت، وصیت‌کننده باید اهلیت داشته و مجاز به تصرف در اموال خود باشد. وصیت کودک،فرد دیوانه،مست و کسی که او را مجبور کرده باشند وصیت کند و محجوری که از تصرف در اموالش ممنوع است،صحیح نیست. هرگاه فرد دست به خودکشی یا اعمالی بزند که باعث جراحت و از بین رفتن خود شود و بعد از آن وصیت کند، در صورت فوت، وصیت باطل بوده و اگر زنده بماند، وصیت موصی نافذ است. موصی می‌تواند در هر صورت از وصیت خود برگردد و وصیت دومی بعد از وصیت اول خود صادر کند. در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و به اجرا در می‌آید.
❇️موضوع وصیت چیست ؟
◀️موضوع وصیت، باید جایز و از ملک شخص وصیت‌کننده باشد. همچنین اگر فرد نسبت به اموال دیگران وصیت کند، صحیح نیست؛ اگرچه مالک آنها نیز اجازه بدهد. البته اگر از سوی مالک وصیت کرده و او نیز تنفیذ کند، بعید نیست که صحیح باشد.بدهی‌ها، حقوق واجب الهی همچون خمس و زکات، مظالم و کفارات از اصل مال کم می‌شود؛ اگرچه فرد به آن وصیت نکرده باشد و شامل همه مال نیز بشود.حج واجب نیز اگرچه نذری باشد، همین حکم را دارد. انجام کارهای تبرعی (رایگان) همچون اطعام فقرا، اگر در حد یک سوم اموال باشد،نافذ است و بیش از آن را وارثان باید اجازه بدهند.
❇️وصی چیست ؟
◀️وصی یا به عبارتی شخص اجرا کننده وصیت باید بالغ، مسلمان و قابل اطمینان باشد؛ بر این اساس، وصیت به نابالغ، دیوانه و کافر صحیح نیست، اگر وصی مورد اعتماد باشد کافی است، گرچه احتیاط آن است که عادل باشد. احتیاط واجب آن است که فرزند، وصیت پدرش را رد نکند، اما بر دیگران، پذیرش وصیت واجب نیست، حتی وصی پس از پذیرش و در زمان حیات وصیت‌کننده می‌تواند آن را پس بدهد؛ به شرط آن که به وصیت‌کننده ابلاغ کند. این در حالی است که اگر وصیت را بپذیرد و تا زمان مرگ وصیت‌کننده آن را رد نکند یا اگر رد کرد، به اطلاع او نرساند، اجرای وصیت بر وصی واجب است. بلکه اگر وصی پس از مرگ وصیت‌کننده از وصیت اطلاع یابد، حق رد آن را ندارد و باید آن را اجرا کند. وصیت‌کننده (موصی) می‌تواند یک یا چند وصی معین کند، در صورت تعدد، اوصیا باید مجتمعا به وصیت عمل کنند؛ مگر در صورتی که تصریح به استقلال هر یک شده باشد. در فرضی که وصایت به اجتماع است، تصمیم‌ها باید به اشتراک گرفته شود. عمل یکی از اوصیا نافذ نیست، مگر اینکه دیگران نیز آن را تنفیذ کنند.
❇️شیوه‌های تنظیم وصیتنامه
◀️شاید مرسوم‌ترین نوع وصیتنامه آن باشد که شخص وصیت‌کننده، گفته‌های خود خطاب به ورثه را بر ورقه‌ای از کاغذ با دست‌خط خودش می‌نویسد و از چند معتمد محل نیز می‌خواهد تا زیر آن را امضا کنند.البته این نوع وصیتنامه از لحاظ حقوقی،وصیتنامه عادی تلقی می‌شود و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نکنند،معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی‌شود. بنابراین برای کاهش مشکلات پس از مرگ موصی، می‌توان سه نوع وصیتنامه رسمی،خودنوشت و سری را تنظیم کرد.
❇️وصیت نامه رسمی چیست ؟
◀️ویژگی وصیتنامه رسمی این است که در یکی از دفترخانه‌های اسناد رسمی نوشته می‌شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است. وصیت افراد در رابطه با تمامی اموالشان نافذ نیست.آیا می دانید که هیچ کس نمی تواند وصیت کند که تمامی اموالش فقط به یکی از ورثه اش برسد؟! طبق ماده ۸۴۳ قانون مدنی،وصیت زیاده بر ثلث ترکه ( تا یک سوم از کل اموال )، نافذ نیست،مگر به اجازه وراث و اگر بعضی از ورثه اجازه دهد، فقط نسبت به سهم او نافذ است ولی شخص می‌تواند در زمان حیات خود و قبل از مرگ،تمامی اموالش را یا به هر میزان ازآن را که مایل باشد به نام یکی از ورثه منتقل کند.
❇️نکاتی از وصیت
◀️وصیت_محجور : باطل است. علت : عدم وجود اهلیت تمتع زیرا وصیت از امور شخصی و قائم به ذات موصی است در نتیجه ولی یا قیم نیز نمی توانند از جانب محجور وصیت نمایند.
◀️وصیت راهن : وصیت راهن نسبت به عین مرهونه صحیح و نافذ است و‌نیازی به تنفیذ مرتهن ندارد. علت : وصیت تصرف معلق به فوت بوده و‌از سوی دیگر به علت تقدم حق مرتهن بر موصی له ؛ وصیت منافاتی با حق مرتهن ندارد.
◀️وصیت ورشکسته : صحیح است. علت : وصیت ورشکسته منافاتی با حقوق هیئت دیان ندارد زیرا که به هر حال در تصفیه ی ترکه حق دیان مقدم بر عطایای معلقه بر فوت است.
◀️وصیت_اکراهی : وصیت مکره غیر نافذ و‌رد نکردن آن تا زمان فوت و پس از زوال کره حاکی از تنفیذ ضمنی وصیت است. وصیت اکراهی در صورت عدم تنفیذ و عدم رد موصی مکره در زمان حیات و پس از فوت نیز غیر نافذ است و‌تنفیذ و یا رد آن به قائم مقامی وراث انجام می پذیرد.
◀️نکته : اهلیت موصی در زمان انشا وصیت کافی است،و‌نیازی نیست که تا زمان مرگ باقی بماند پس جنون موصی پس از وصیت ؛ تاثیری در آن ندارد!
❇️وصیت ورشکسته
◀️وصیت ورشکسته در اموال خود جایز است،و در صورتی اجرا می شود که ترکه زاید بر طلب بستانکاران باشد.